Nga erdhën mbiemrat?
Në Korenë e Jugut, rreth 20 milionë njerëz ndajnë vetëm pesë mbiemra. Secili nga 20 mbiemrat më të përhapur në Danimarkë përfundon me ‘–sen’, që ka kuptimin ‘biri i’, një formë që është shumë e zakonshme në Skandinavi.
Sipas fjalorëve, mbiemri është një emër që i shtohet emrit personal dhe shpesh citohet si sinonim i emrit familjar. Mbiemri është një traditë e imponuar nga autoritetet dominuese, në fillim evangjelistë, pra personat që kërkojnë t’i konvertojnë të tjerët në besimin e krishterë dhe pastaj nga autoritetet administrative.
Koncepti i mbiemrit është një zhvillim historik relativisht i vonshëm, që ka evoluar që prej praktikës mesjetare të emërimit të quajtur ‘byname’ ose ‘emër i dyfishtë’. I bazuar në profesionin individual ose në zonën e banimit, ‘biemri’ përdorej në rastet kur përballeshin njerëz me emra të njëjtë. Në Shqipëri mendohet se mbiemrat kanë lindur pas vitit 1912.
Në Hungari po ashtu edhe në Madagaskar, Kinë, Kore, Japoni, Vietnam dhe shumë vende të tjera të Azisë Lindore, emri i familjes vendoset përpara emrit personal. E njëjta gjë ndodh në Francë, Slloveni dhe Itali në përdorimin administrativ të emrit.
Stili i pasjes së një mbiemri dhe një emri pagëzimi është shumë universal. Nga ana tjetër, në shumë vende është e zakonshme që njerëzit të kenë vetëm një emër.
Njerëzit ultarik ose ata që jetojnë pranë maleve Urale zakonisht nuk kanë një mbiemër, kjo ndoshta edhe prej strukturës së klanit në shoqërinë e tyre.
Rasti i Spanjës
Duhet përmendur se ka edhe raste kur mbiemri është i përbërë dhe përmban dy pjesë. Në shumë vende spanjishtfolëse, është e zakonshme që njerëzit të kenë dy mbiemra. Për shembull, emri Jose Luis Rodriguez Zapatero, ka Jose Luis si emër, Rodriguez si mbiemrin e parë dhe Zapatero si mbiemrin e dytë. Nga dy mbiemrat në shumë raste njëri është i babait dhe tjetri i nënës.
Klasifikimi
Etimologët i klasifikojnë mbiemrat europianë në pesë kategori në varësi të origjinës: mbiemri i dhënë, mbiemri profesional, mbiemri i vendit, pseudonimi dhe mbiemri dekorativ.
Mbiemri normal
Zakonisht, mbiemri normal vjen si pasojë e huazimit të një emri të njohur në familje, i cili ka cilësitë e duhura për të përfaqësuar një fis pasardhës. Njihet ndryshe si mbiemri i bijësisë që rrjedhin nga emrat e të parëve.
Mbiemri i profesionit
Në këtë kategori futen mbiemrat që tregojnë profesione ose tituj. Në botë njihen mbiemra si: Smith, Miller, Farmer, Thatcher, Shepherd, që respektivisht përkthehen në Farkëtari, Mullixhiu, Fermeri, Kashtëmbledhësi dhe Bariu. Për më tepër mbiemri i këngëtarit adoleshent Justin Bieber vjen nga gjermanishtja dhe ka kuptimin e një njeriu që punon shumë. Për sa i përket Shqipërisë në rastin e profesioneve mund të përfshihen mbiemra si Argjendari, Furrxhiu, Kadiu, Pasha, Aga, Prifti, Hoxha, Berberi, Spahiu dhe të tjerë.
Në Britani njihet gjithashtu shtimi i prapashtesës ‘s’ si një version i modifikuar i emrit ose i profesionit. Për shembull mbiemri Vickers mund ta ketë prejardhjen nga një shërbëtor që i shërbente një vicari (famulltari), ndërkohë që Roberts mund të jetë përshtatur nga djali i një shërbyesi që quhej Robert.
Mbiemri toponim
Kur njerëzit lëviznin nga fshati në qytet në kohën e Mesjetës ata kishin nevojë për një mbiemër që t’i përcaktonte, për këtë arsye zgjidhnin si mbiemër qytetin, fshatin, fermën, kalatë ose shtëpitë prej nga vinin. Kështu kanë lindur mbiemra të tillë si Washington, Monte, Górski (në polonisht nënkupton kodër) dhe Pitt, që ka kuptimin e minierës së qymyrit. Në shqip të tillë mbiemra janë Dibra, Durrësi, Tirana, Kodra, Duka, Frashëri, Bushati, Arapi, Laçi dhe të tjerë.
Pseudonimi
Bëhet fjalë për njerëzit që kishin një karakteristikë shumë të dallueshme, e cila mbizotëronte nga të gjithë faktorët e tjerë që mund të ndikonin në përzgjedhjen e mbiemrit. Kur familjet hebreje u detyruan të zgjidhnin një mbiemër në Europën Qendrore në shekullin 18 dhe 19, atyre që nuk arritën të gjenin një mbiemër, iu dha shpesh një pseudonim përbuzës nga personat që bënin regjistrimet. E njëjta gjë ka ndodhur edhe në Shqipëri me mbiemrat Topalli, Sakati, Qorri, Shurdhi dhe të tjerë.
Mbiemri zbukurim
Ky fenomen ndodhi kryesisht në komunitetet që ishin të detyruar të zgjidhnin një mbiemër në shekullin 18 dhe 19 mes familjeve hebreje dhe atyre në Skandinavi. Gjatë tregtisë trans-atlantike të skllevërve, shumë afrikanë i humbën mbiemrat e tyre vendas dhe morën mbiemrat që dëshironin padronët e tyre. Veçanërisht këtë lloj mbiemri e hasim në fiset indiane ose tribu të tjera, ku çdo njeri nuk merr një mbiemër të zakonshëm, por një që ka kuptim të bukurive të natyrës. Për shembull mbiemri Morgenstern nënkupton ylli i mëngjesit, Safire nënkupton safir dhe Reis nënkupton degë.
Në Korenë e Jugut, rreth 20 milionë njerëz ndajnë vetëm pesë mbiemra. Secili nga 20 mbiemrat më të përhapur në Danimarkë përfundon me ‘–sen’, që ka kuptimin ‘biri i’, një formë që është shumë e zakonshme në Skandinavi.
Sipas fjalorëve, mbiemri është një emër që i shtohet emrit personal dhe shpesh citohet si sinonim i emrit familjar. Mbiemri është një traditë e imponuar nga autoritetet dominuese, në fillim evangjelistë, pra personat që kërkojnë t’i konvertojnë të tjerët në besimin e krishterë dhe pastaj nga autoritetet administrative.
Koncepti i mbiemrit është një zhvillim historik relativisht i vonshëm, që ka evoluar që prej praktikës mesjetare të emërimit të quajtur ‘byname’ ose ‘emër i dyfishtë’. I bazuar në profesionin individual ose në zonën e banimit, ‘biemri’ përdorej në rastet kur përballeshin njerëz me emra të njëjtë. Në Shqipëri mendohet se mbiemrat kanë lindur pas vitit 1912.
Në Hungari po ashtu edhe në Madagaskar, Kinë, Kore, Japoni, Vietnam dhe shumë vende të tjera të Azisë Lindore, emri i familjes vendoset përpara emrit personal. E njëjta gjë ndodh në Francë, Slloveni dhe Itali në përdorimin administrativ të emrit.
Stili i pasjes së një mbiemri dhe një emri pagëzimi është shumë universal. Nga ana tjetër, në shumë vende është e zakonshme që njerëzit të kenë vetëm një emër.
Njerëzit ultarik ose ata që jetojnë pranë maleve Urale zakonisht nuk kanë një mbiemër, kjo ndoshta edhe prej strukturës së klanit në shoqërinë e tyre.
Rasti i Spanjës
Duhet përmendur se ka edhe raste kur mbiemri është i përbërë dhe përmban dy pjesë. Në shumë vende spanjishtfolëse, është e zakonshme që njerëzit të kenë dy mbiemra. Për shembull, emri Jose Luis Rodriguez Zapatero, ka Jose Luis si emër, Rodriguez si mbiemrin e parë dhe Zapatero si mbiemrin e dytë. Nga dy mbiemrat në shumë raste njëri është i babait dhe tjetri i nënës.
Klasifikimi
Etimologët i klasifikojnë mbiemrat europianë në pesë kategori në varësi të origjinës: mbiemri i dhënë, mbiemri profesional, mbiemri i vendit, pseudonimi dhe mbiemri dekorativ.
Mbiemri normal
Zakonisht, mbiemri normal vjen si pasojë e huazimit të një emri të njohur në familje, i cili ka cilësitë e duhura për të përfaqësuar një fis pasardhës. Njihet ndryshe si mbiemri i bijësisë që rrjedhin nga emrat e të parëve.
Mbiemri i profesionit
Në këtë kategori futen mbiemrat që tregojnë profesione ose tituj. Në botë njihen mbiemra si: Smith, Miller, Farmer, Thatcher, Shepherd, që respektivisht përkthehen në Farkëtari, Mullixhiu, Fermeri, Kashtëmbledhësi dhe Bariu. Për më tepër mbiemri i këngëtarit adoleshent Justin Bieber vjen nga gjermanishtja dhe ka kuptimin e një njeriu që punon shumë. Për sa i përket Shqipërisë në rastin e profesioneve mund të përfshihen mbiemra si Argjendari, Furrxhiu, Kadiu, Pasha, Aga, Prifti, Hoxha, Berberi, Spahiu dhe të tjerë.
Në Britani njihet gjithashtu shtimi i prapashtesës ‘s’ si një version i modifikuar i emrit ose i profesionit. Për shembull mbiemri Vickers mund ta ketë prejardhjen nga një shërbëtor që i shërbente një vicari (famulltari), ndërkohë që Roberts mund të jetë përshtatur nga djali i një shërbyesi që quhej Robert.
Mbiemri toponim
Kur njerëzit lëviznin nga fshati në qytet në kohën e Mesjetës ata kishin nevojë për një mbiemër që t’i përcaktonte, për këtë arsye zgjidhnin si mbiemër qytetin, fshatin, fermën, kalatë ose shtëpitë prej nga vinin. Kështu kanë lindur mbiemra të tillë si Washington, Monte, Górski (në polonisht nënkupton kodër) dhe Pitt, që ka kuptimin e minierës së qymyrit. Në shqip të tillë mbiemra janë Dibra, Durrësi, Tirana, Kodra, Duka, Frashëri, Bushati, Arapi, Laçi dhe të tjerë.
Pseudonimi
Bëhet fjalë për njerëzit që kishin një karakteristikë shumë të dallueshme, e cila mbizotëronte nga të gjithë faktorët e tjerë që mund të ndikonin në përzgjedhjen e mbiemrit. Kur familjet hebreje u detyruan të zgjidhnin një mbiemër në Europën Qendrore në shekullin 18 dhe 19, atyre që nuk arritën të gjenin një mbiemër, iu dha shpesh një pseudonim përbuzës nga personat që bënin regjistrimet. E njëjta gjë ka ndodhur edhe në Shqipëri me mbiemrat Topalli, Sakati, Qorri, Shurdhi dhe të tjerë.
Mbiemri zbukurim
Ky fenomen ndodhi kryesisht në komunitetet që ishin të detyruar të zgjidhnin një mbiemër në shekullin 18 dhe 19 mes familjeve hebreje dhe atyre në Skandinavi. Gjatë tregtisë trans-atlantike të skllevërve, shumë afrikanë i humbën mbiemrat e tyre vendas dhe morën mbiemrat që dëshironin padronët e tyre. Veçanërisht këtë lloj mbiemri e hasim në fiset indiane ose tribu të tjera, ku çdo njeri nuk merr një mbiemër të zakonshëm, por një që ka kuptim të bukurive të natyrës. Për shembull mbiemri Morgenstern nënkupton ylli i mëngjesit, Safire nënkupton safir dhe Reis nënkupton degë.
gur , pelhura etj
