Aristoteli

[Lina]

Aristoteli
Filozof grek

Aristoteli (384 322) ishte filozof, mendimtar dhe shkencëtar i shquar i Greqisë antike. Ai lindi ne vitin 384 para Krishtit ne Stragirë te Greqis Veriore gjeniu më i madh intelektual i botës antike perëndimore. Ai luhatet midis idealizmit dhe materializmit. Aristoteli ishte themelues i shkollës peripatetike si dhe themelues dhe sistematizues i shumë shkencave dhe disiplinave shkencore. Ai ishte personaliteti universal i kohës së vjetër. Quhet ndryshe edhe "filozof i fatlumturisë".
Njihej edhe nga ana e dijetarëve mesjetar arab të cilët e vlerësuan me epitetin "Mësuesi i parë" (Anglisht: The First Teacher; arabisht: al-mua'lim al-awwal, المعلم الأول).

Aristoteli

Aristoteli në rini nga Charles Degeorge

Aristoteli vijuesi i mendimit të shkollës së Sokratit në sistemet e arsyetimit materialist ndryshe nga Platoni kryesisht idealist sipas disa studjuesve të bashkohsisë është një mendimtar i njohur i botës antike dhe përfaqson shkollën e tij në historinë e filozofisë . Aristoteli ishte mësuesi i Aleksandri i Madh në disa dislplina shkencore të kohës duke realizuar formimin e liderit befasues dhe perandorit të ri një fenomen i veçantë ende për studjuesit . Shkrimet e tij mbulojnë shumë lëndë - duke përfshirë fizikën, biologjinë, zoologjinë, metafizikën, logjikën, etikën, estetikën, poezinë, teatrin, muzikën, retorikën, psikologjinë, gjuhësinë, ekonominë, politikën dhe qeverinë - dhe përbëjnë sistemin e parë gjithëpërfshirës të filozofisë perëndimore.

Biografia

Aristoteli në Shkollën e Athinës (Detaj nga një afresk nga Vatikani, Raffaello, 1510–1511)
Aristoteli lindi në Stragira, të Trakisë , rrjedh nga një familje e arsimuar, në të cilën tradicionalisht kultivoheshin shkencat natyrore dhe mjekësia. I ati i Aristotelit ishte mjek në oborrin mbretëror të mbretit maqedonas Amintesi II, kurse më vonë edhe të Filipit.
Në moshën shtatëmbëdhjetë vjeçare, Aristoteli shkoi në Athinë, në akademinë e Platonit, ku qëndroi plot 20 vjet me radhë, derisa vdiq mësuesi i tij Platoni.
Menjëherë pas vdekjes së Platonit, Aristoteli u largua nga Athina dhe, me kërkesë të Filipit II të Maqedonisë, udhëzoi Aleksandrin e Madh që filloi në vitin 343 pes. Mësimdhënia Alexander i dha Aristotelit shumë mundësi. Ai krijoi një bibliotekë në Liceun që e ndihmoi atë të prodhonte shumë nga qindra libra të tij, të cilat ishin rrotulla të papirusit. Fakti që Aristoteli ishte një nxënës i Platonit kontribuoi në pikëpamjet e tij të mëparshme të Platonizmit, por, pas vdekjes së Platonit, Aristoteli u zhyt në studime empirike dhe u zhvendos nga platonizmi në empirizëm. Ai besonte se të gjitha konceptet dhe njohuritë përfundimisht bazoheshin në perceptimin. Pikëpamjet e Aristotelit mbi shkencat natyrore paraqesin themelet që bazohen në shumë nga veprat e tij.
Sipas Aristotelit, qenia e çdo gjëje apo ndodhie zhvillohet nga shumë mundësi të lëndëve të fshehta me ndihmën e lëvizjeve të fuqisë formuese. Afirmimi dhe përdorimi i sistemit të Aristotelit në mesjetën evropiane është i njohur si Aristotelizmi.
Në njohjen e Aristotelit dhe veprimtarisë së tij, merita të mëdha kanë dijetarët myslimanë në radhë të pare Ibën Sina i njohur në perëndim me emrin Avicena dhe Ibën Rushd (Averroès) nga Kordoba, të cilët me punën e tyre dhe analizat e komentet e shkëlqyera e bënë të kuptueshme dhe akoma më cilësore filozofinë e Aristotelit.

Vepra (Corpus Aristotelicum)

Aristoteli - Gravurë

Statuja e Aristotelit afër hyrjes në Liceum

• Logica - Organon (Όργανον)
  • Categoriae (Κατηγοριαι)
  • De interpretatione (Περὶ Ἑρμηνείας)
  • Analytica priora (Ἀναλυτικῶν προτέρων) Α-Β
  • Analytica posteriora (Ἀναλυτικῶν ὑστέρων) Α-Β
  • Topica (Τοπικῶν) Α-Θ
  • De Sophisticis Elenchis (Περὶ σοφιστικῶν ἐλέγχων)
• Physica (Φυσικῆς Ἀκροάσεως) Α-Θ
• De caelo (Περὶ οὐρανοῦ) Α-Δ
• De generatione et corruptione (Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς) Α-Β
• Meteorologica (Μετεωρολογικῶν) Α-Δ
• De mundo ad Alexandrum (Περὶ κοσμοῦ πρὸς Ἀλεξάνδρων)*
• De anima (Περὶ ψυχῆς) Α-Γ
• Parva naturalia
  • De sensu et sensibilibus (Περὶ αἰσθήσεως καὶ αἰσθητῶν)
  • De memoria et reminiscentia (Περὶ μνήμης καὶ ἀναμνήσεως)
  • De somno et vigilia (Περὶ ὕπνου καὶ ἐγρηγόρσεως)
  • De insomnis (Περὶ ἐνυπνίων)
  • De divinatione per somnum (Περὶ τῆς καθ’ ὕπνον μαντικῆς)
  • De longitudine et brevitate vitae (Περὶ μακροβιότητος καὶ βραχυβιότητος)
  • De juventute et senectute (Περὶ νεότητος καὶ γήρως)
  • De vita et morte (Περὶ ζωῆς καὶ θανάτου)
  • De respiratione (Περὶ ἀναπνοῆς)
• De spiritu (Περὶ πνεύματος)
• Historia animalium (Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι) Α-Κ
• De partibus animalium (Περὶ ζῴων μορίων) Α-Δ
• De motu animalium (Περὶ ζῴων κινήσεως)
• De animalium incessu (Περὶ πορείας ζῴων)
• De generatione animalium (Περὶ ζῴων γενέσεως) Α-Ε
• De coloribus (Περὶ χρωμάτων)*
• De audibilibus (Περὶ ἀκουστῶν)*
• Physiognomica (Φυσιογνωμονικῶν)*
• De plantis (Περὶ φυτῶν) Α-Β*
• Mirabilium auscultationes (Περὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων)*
• Problemata (Προβλημάτων) Α-ΚΑ-ΚΘ,ΛΑ-ΛΗ*
• De lineis insecabilibus (Περὶ ἀτόμων γραμμῶν)*
• De ventorum situ et nominibus (Ἀνέμων θέσεις καὶ προσηγορίαι)*
• De Melisso, Xenophane, Gorgia (Περὶ Ξενοφάνους, Περὶ Ζήνωνος, Περὶ Γοργίου)*
• Metaphysica (Τῶν μετὰ τὰ φυσικά) Α-Κ
• Ethica Nicomachea (Ἠθικῶν Νικομαχείων) Α-Κ
• Magna moralia (Ἠθικῶν Μεγάλων) Α-Β*
• Ethica Eudemia (Ἠθικῶν Εὐδημίων) Α-Η
• De virtutibus et vitiis (Περὶ ἀρετῶν καὶ κακίων)*
• Politica (Πολιτικά) Α-Θ
• Oeconomica (Οἰκονομικῶν) Α-Β*
• Ars Rhetorica (Τέχνης ῥητορικῆς) Α-Γ
• Ars Poetica (Περὶ ποιητικῆς)

Shiko

Shkolla e Aristotelit - pikturë nga Gustav Adolph Spangenberg (1880)

 

[Lina]

Liceumi antik

Liceu (Lyceum) (greqishja e lashtë: Λύκειον, Lykeion) ose Lycaeum ishte një tempull dedikuar Apollo Lyceusit ("Perëndia ujk Apollo")


Platoni dhe Aristoteli duke ecur dhe debatuar. Detaje nga vepra e Raphaelit - Shkolla e Athinës (1509-1511)

Ai ishte i njohur më shumë për shkollën filozofike peripatetike të themeluar nga Aristoteli në vitet 334 / 335 p.e.s. Shkolla vazhdoi të funksionojë edhe gjatë kohë pas largimit të tij nga Athina në vitin 323 p.e.s. nën një seri udhëheqësish deri kur gjenerali romak Sulla shkatërroi shkollën e Aristotelit gjatë sulmit në Athinë në vitin 86 p.e.s..
Mbetjet e Liceumit u zbuluan në Athinën moderne në vitin 1996 në një park prapa Parlamentit Grek.

Liceumi
Liceumi ka qenë përdorur për debate të gjata filozofike para Aristotelit. Filozofët si Prodicus i Ceos, Protagora dhe shumë rapsodë kan folur atje. Filozofët më të famshëm të cilët mësuan atje kan qenë Isocrati, Platoni dhe mësuesi i mirënjohur athenian Sokrati.[4] përveç trajnimit ushtarake dhe aktiviteteve edukative dhe arsimore, në Liceum gjithashtu u mbajtën edhe mbledhjet e Kuvendit Athinas para se "Pnyx" të bëhej takim zyrtar në vend në shekullin V p.e.s.. Edhe praktika të ndryshme të kultit janë mbajtur në Liceum.

Udhëheqësit e Liceumit
Theophrasti udhëhoqi Liceumin për 36 vjet, pas largimit të Aristotelit nga Athina në ekzil në vitin 322 p.e.s. deri në vdekjen e tij në vitin 286 p.e.s. Ka disa spekulime se që të dy, Aristoteli dhe Theophrasti u varrosën në kopshtet e Liceumit, edhe pse asnjëri nga varret ende nuk është identifikuar. Theophrasti u pasua nga Strato, që shërbeu si udhëheqës deri në vitin 268. Lyco nga Troas, Aristo nga Ceos, Critolausi, Diodorusi nga Tirosi dhe Erymneusi ishin disa nga udhëheqësit drejtues të ardhshëm të shkollës. Përveç kësaj, Andronicusi nga Rodosi shërbeu si udhëheqësi i njëmbëdhjetë.

Anëtarët e Liceumit
Në pika të ndryshme në historinë e gjatë të tij Liceumi kishte studiues dhe nxënës të shumtë. Ndër nxënësit më të njohur të saj ishin edhe Eudemusi, një historian i matematikës, Aristoxenusi, i cili shkroi vepra në muzikë, dhe Dicaearchusi, një shkrimtar prolifik mbi tema të tilla si etikë, politikë, psikologji dhe gjeografi. Përveç kësaj, edhe historiani i mjekësisë Meno, dhe një sundimtar eventual i Athinës, Demetriusi nga Phaleroni, kaluan një kohë në këtë shkollë. Demetriusi nga Phaleroni udhëhoqi Athinën si një udhëheqës i një dinastie nga viti 307 p.e.s.

 

[Lina]

Shkolla peripatetike
shkollë e filozofisë në Greqinë Antike

Shkolla peripatetike ishte një shkollë filozofike në Greqinë e lashtë. Kjo shkollë ishte e themeluar nga Aristoteli (384 - 322 p.e.s.) ndërsa studentët e saj quheshin peripatetikë (nga gr. peripatein, të shëtisësh).

Shkolla e Aristotelit, pikturë nga Gustav Adolph Spangenberg (rreth 1880)

Historiku
Peripatetizmi ishte filozofi e Aristotelit dhe e nxënësve të tij. Ky emër i përket shkollës së Aristotelit, sepse ai jepte mësime duke shëtitur poshtë portikëve në palestrën e liceut. Këtë vend e quanin peripatos. Peripatetizmi shkëlqeu me Theofrastin, Stratonin dhe Androkiusin e Rodit. Në fund të shekullit II pas Krishtit, u themelua në Aleksandri një shkollë peripatetike e cila, me të braktisur shkencat matematike, astronominë dhe shkencat e natyrës që deri në atë kohë ishin disiplinat e saj të privilegjuara, u orientua nga logjika dhe teologjia. Filozofia myslimane mori stafetën e kësaj shkolle, veçanërisht me Averroen dhe pikërisht prej këtij degëzimi që merrej me astronomi dhe shkenca të tjera, i mori Perëndimi gjatë mesjetës njohuritë mbi veprën e Aristotelit. Shën Tomas d'Akuin i ktheu ato në filozofinë e kishës.