Pesë figura të veçanta mitologjike femërore shqiptare
Shpesh na ndodh të harrojmë se si është përfaqësuar figura femërore në mitologjinë shqiptare. Megjithatë, nëse do të pyesje dikë se cilat janë figurat e para mitologjike femërore që ata kanë lexuar nga legjendat shqiptare, shumë pak do t’i sillnin ndërmend.
Jam e sigurt se figura e parë që do na kujtohej po të pyeteshim do të ishte Zana e Malit. Mirëpo, ka edhe shumë të tjera të cilat kanë po aq vlerë. Në këtë artikull do t’ju sjellim pesë figurat femërore të rimishëruar në mitologjinë e bukur shqiptare.
Zana e malit
Foto: Zana e Malit
Zana e malit është krijesë mitologjike shqiptare me veti tepër origjinale autoktone. Kjo figurë mund të krahasohet më tepër me figura të tilla ballkanike dhe malore të popullsive në gadishullin ballkanik. Zana e Malit nuk është si zana që shihni në filmat e Disney, nuk ka krah dhe nuk bën magji. Kjo figurë unike shqiptare është një qënie mitologjike me fuqi mbinatyrore.
Sipas traditës, ato kanë dy karaktere: zana e butë, e cilat ndihmon kreshnikët në betejat e tyre, dhe zana idhnake e cili shiton (nguros) kur iu prishet qetësia. Brirët e dhive të egra janë mbrojtja dhe dobësia e zanave. Ato ruajnë territoret e veta me xhelozi edhe shitojnë ata që u prishin qetësinë apo i befasojnë kur janë duke lozur nëpër livadhet e maleve. Prandaj, është traditë të bëhet zhurmë kur shkoni në mal, për t’i njoftuar ato për ardhjen tuaj. Zana është simbol i pjellorisë.
Shtojzovallet
Foto: Hylas dhe Nimfat
Shtojzovallet janë figura të përrallave popullore shqipare. Krahasohen me nimfat greke. Madje edhe në këngët popullore flasim për to, duke thënë kërcen si një shtojzovalle. Këto krijesa përfytyrohen me një bukuri të jashtëzakonshme e me fuqi të mbinatyrshëme.
Vendbanimi i tyre i preferuar janë bjeshkë dhe pyjet e dendura ku ato kalojnë kohën, duke kënduar e duke vallëzuar. Ato flirtojnë dhe i shikojnë njerëzit pa marrë parasysh gjininë. Në mitologji tregohet se nëse ato kuptojnë se dikush po i vështron teksa lahen nëpër lumenj, me një shikim ato dalldisin njeriun. Ky i fundit më pas nuk mban më mend asgjë.
Fatet ose Orët
Fatet janë figura të besimeve popullore dhe përrallave. Përfytyrohen si tri gra që vijnë natën e tretë te djepi i të posalindurit dhe i caktojnë fatin e jetës. Në veriun e Shqipërisë këtë detyrë e kryejnë Orët. Natën e tretë bëhet edhe kremtja e familjes, që quhet poganiqe. Për këtë rast piqet një bukë, e cila thyhet mbi djepin e fëmijës.
Ndër të krishterë, pas kësaj ceremonie i vihet emri fëmijës. Fatet kanë pseudonime të ndryshme sipas krahinave: Vitore, Mira, Mirushe, Orë (në Veri), Fata (Hora e Arbëreshëve), Fëtresha, Fatëza, Fatia.
E bukura e Dheut
Foto: Vajza Shqiptare nga Jan Frederik Pieter
Shpesh përralat nisin e flasin për të bukurën e dheut e cila formon kështu motivin e zakonshëm në letërsi tokë, ujë, ajër. Ajo është personazhi më i përhapur në mitologjinë shqiptare.
Mund të jetë e mirë ose e keqe, por më shpesh përshkruhet si antagoniste në mitologjinë shqiptare. Në tregimet në të cilat ajo shfaqet, shpesh heroi duhet të shkojë në botën e saj që ruhet nga një kuçedër dhe të fitojë, në rast se do të kthehet në botën e tij.
Po fitoi, ajo mund të bëhet nusja e tij. Po humbi, ai gllabërohet nga kuçedra. E bukura e dheut lidhet me stinën e pranverës. Sipas Maximillian Lambert, ajo është hyjnesha e botës së të vdekurve.
Nana e Votrës
Nana e votrës, një nga hyjnitë më të lashta mitologjike shqiptare. Mendohet se ajo bart disa tipare të zvetënuara të një hyjnie shumë të lashtë të vatrës, me origjinë nga matriarkati.Fillimisht ajo përshkruhet si një figurë pozitive. Më vonë dhe, sigurisht, me fillimin e rendit të patriarkatit, vetitë e saj ndryshuan. Tani ajo përfytyrohet si një figurë që fanitet në trajtën e një plake të keqe flokthinjur që rri gërmuq bri vatrës., Nana e Votrës u rrëfehet plakave që rrinë shumë vonë natën duke tjerrur li ose lesh.
Nëse ndodh që nusja e shtëpisë, kur ngrihet herët në mëngjes sheh në vatër një plakë që kreh flokët me krëhër. Nusja kujton se është e vjehrra: i flet, por ajo s’përgjigjet. Ndërsa, po ta gjejë ndonjë fëmijë kur ajo po kreh flokët, Nana e votrës e kap dhe i nxjerr sytë me krëhërin e saj të hekurt. Në zona të ndryshme njihet me emra të ndryshëm si: Shtriga e Vatrës, Plaka e Vatrës (Mat), Mëmat e Vatrës, Xhuxhja eVatrës (Myzeqe) etj.
dua.com
