Cfar eshte sociologjia?
Sociologjia eshte nje shkence sociale. Se bashku me ekonomin, plitiken, antripologjin perberjet e fushave te shkences sociale. Ndryshe nga shkenca tjera sociale ajoka specifikat e saj ne studimin e shoqerise. Ajo interesohet ne veprimet faktoreve te ndryshem social me zhvillimin e shoqerise te vecante dhe te shoqerise se sotme ne pergjithesi ne hapesira kohore te caketuara.Themelusi I pare dhe ai qe perdori per here te pareemrin sociologji ka qene Agusti Konti: Si e mendonte shkencen sociale Konti? Pra edhe sociologjia te nxierrte perfundimin per shoqerin ashtu sic nxirrnin dhe shkencat e natyres, per trupat dhe fenomente natyrore. Pra sipas Kontit sociologjia duhet te studioje njerze ashtu si fizikaqe studion trupat e ndryshme fizik. Zhvillimi I teorise sociologjise? Perpara lindjese se shkences se sociologjise me shpjegimin e shkaqeve te sjelljes njerzore eshte marre Feja me pasfilozofia, historia, antripologjia, etnologjia etj. Por me lindjen e sociologjise, rreth 2 shekuj me perpara zhvillimi I shoqerise filluan te shpjegohen ndryshe. Studiusit e pare te sociologjise evidentonin te gjitha faktoret social dhe rolin e tyre ne zhvillimin e shoqersie. Teorite te ndryshme dhe te zhvillimit. Ne historin e mendimit sociologjik jane jane perpunuar disa teori te cilat perpiqen te shpjegoin faktoret te ndryshem qe kakushtezuar zhvillimin e shoqerise. Edhe sociologet do te ndahen ne dy grupe: te ashtuquajtur evolocionalista social, dhe te tjeret qe mbeshteten konkluzionin e tyre mbi bazat e matrealimit histori, fillimisht nje drejtim I perpunuarnga Marksi dhe me pase I perpunuar nga teoricienta te tjere. Mendimtaret evolicionalist argumentoin se diferenca dhe nderlikimi ne rritjes I shoqerise mund te krahasohen me procesin qe perfshin ne zhvillimin biologjik te specieve.Familja dhe shoqeria. Ne mendimin sociologjik I familjes eshte konsideruar si qeliza baze e shoqerise. Megjithse shoqeria e familja kane nje pamvarsi reale, ne nje kuptim mund te themi se si eshte shoqeria eshte edhe familja dhe si eshte familja eshte dhe shoqeria. Sociologet mendojne qe ne shoqerin e soteme perendimore, familja qendron ne nivel me te larte te zhvillimit te saj. Pra familja dhe shoqeria ushqejne njera tjetren, dhe percaktoin shum zhvillimin tek njera tjetra. Koncepti I families eshte mjaft I gjer e I nderlikuar. Ai dallohet nga instuticionet e tjera te shoqerise sepse ka nje strukrure te vecante dhe kryen funksione shume specifike. Ne funksionin me te rensesishem te saj jane: ai I riprodhimit te popullsise, funksioni ekonomi dhe funksioni socializim te individit ne perputhje me normat e shoqerise. Raportet gjinore. Ne sociologji kur perdorim konceptin gjini, kuptojme: ndryshimet fizike, psikologjike, kulturore, ne mese te meshkujene dhe te femrave. Kurse koncepti I seksit shperhet njeherazi si ndryshimet fizike dhe biologjike, per edhe akti seksual. Faktoret qe kane kushtezuar dallimin burre-grua. - Ka disa mendime se prirjet e ndryshme midis meshkujve dhe femrave jane te bazuar biologjikisht. Keshtu se pohohet se agrasiviteti I burrave, I domosdoshem per te krye shume, qe nuk munden ti kryen grat, eshte ne natyren biologjike te burrave. Pra agresiviteti nuk mund te sociolozohet, tek nje individ, nese tek ai mungon baza biologjike. - Por me shume mbrohet idea se burri dhe gruja, dallimet mes tyre, jane beri si rrjedhoi e sociolozimit te ndryshem, qe shoqeria I ka bere meshkujve dhe femrave.
Teorit me kryesore ne sociologji, per perkatesimin gjinore dhe seksualitetin. Teoria me e rendesishme eshte ajo e Zigmond Frojdit. Sipas tij te mesuarit endryshimit te perkatesise gjinore tek femijet dhe te rriturit bazohet ne ekziztencen ose jo te organit gjenetal te mashkullit. Frojdi mendonte se nuk jane vetem dallimet anatomike ato qe kane rendesi ne percaktimin mashkullit apo femres, sepse ndryshimet ne organet gjenetale jane simbolike, sepse do te jene edhe faktor te tjere qe do re percaktoin perkatesin gjinore. Seksualiteti dhe sjellja seksuale Sociologet e kane vlersuar shume sjelljen seksuale te njeriut dhe mbeshteten iden se ajo nuk sundohet kryesishte nga ndikimet biologjike, por mendojne, se ndryshe nga kafshet, ragimet tona seksuale nuk jane te dhena gjenetikisht, por jane pothuajse te gjitha te mesuara.
Puna dhe jeta ekonomike
Permbajtja e punes ne shoqeri….?
Puna mund te perkufizohet si permbushje e detyrave, harxhim dhe perpjekje mendore dhe fizike, qe kane per qellim prodhimin e te mirave materiale dhe sherbimeve, qe plotesoin nevoiat e njeriut dhe te shoqerise ne tersi. Puna dhe shoqeria jane te lidhura ngusht me njera tjetren dhe ndikoin reciprokisht tek njera tjetra, pra mund te themi se si eshte puna, se si prodhohet, ashtu eshte edhe shoqeria. Nese ne shoqerite e para kane qene primitive, krahas tjerave ka ndikuar edhe niveli I punes ne ato shoqeri: Puna ne keto shoqeri ka qene e thjeshte, eshte punuar me vegla shume primitive, prodhimi ka qene shume I ulet, ndarja e punese ka qene shume e vogel, tregu nuk ka ekzistuar etj…
Zenia ne pune. Aktualisht nga shume sociolog konkludohet, se ekziston nje mosperputhje ne mes te drejtes se njerzeve per pune dhe mundesise se njerzeve per ti zene te gjithe me pune. Por studime tregoin se papunsia vazhdon qe te jete shumee larte ne te gjithe shoqerite, madie edhe ne vende me te zhvilluara. Argumentohet se kjo rritje vazhdon qe te jete e larte per disa arsye: vazhdimi I transformimit te kapitaleve nga vende te zhvilluara ne vende te pazhviluara, e sila po ndikon, sidomos ne vende te zhvilluara. Rritja e konkurrences nderkombetare, qe perfshin te gjitha vendet. Futja e teknologjive te reja ne prodhim, po ndikon dukshem me uljen e numerit te puntoreve. Konforminteti dhe shmangja. vecant, sepse njerzit ne cdo shoqeri, futen ne marrdhenie me njeri tjetrin sipas disa modeleve te caktuara, sipas rregullave dhe normave kulturore te shoqerise ne te cilen ato jetoine, sipa ligjeve dhe rreguloreve qe ka percaktuar shteti I tyre. Por jo te gjith njerzit ne cdo shoqeri, gjate veprimtarise se tyre I zbatojne rregullat e mesiprme qe ka percaktuar shoqeria apo shteti, ato I shkeli me dashje ose padashje. Ne keto raste kemi shmangjem ose deviancen. Shmangja mund te percaktohet si konformizim ndaj nje norme te caketuar ose nje tersie normash te cilat jane te pranura nga nje numer I madh njerezish te nje komuniteti ose shoqerie.
Saksionet dhe natyra e tyre. Kemi saksione pozitive dhe negative : a- Saksionet jane pozitive atehere kur ofrojme shperblim per konformitetit ndaj tyre. b- Saksionet negative kur ofrojme ndeshkim per sjelljen qe nuk jane komforme. Pra saksionet perngjajne me stimujt, te cilit ndikojne fuqishem qe njerzit dhe grupet e ndryshme shoqerore te nxisin per te zbardhur rregullat e shoqerise dhe ligjet e shtetit, por njeherazi te ndershkoin te gjithe te tjeret te cilet nuk I zbatoin ato. Permbajtja e mobilitetit social. Kur flasim per mobilitetin social sociologet dallojne dy lloj mobilitetesh, vertikal dhe horizontal: a- Mobiliteti horizontal ka te bej me levizjen e individeve ne nje plan gjeografik P. ne shoqerin individe nga nje lagje banimi e zakonshmemund te kalojme ne nje lagje qe jetojne pergjithesisht te pasurt, ose mund te ndodhe e kunderta. Ligji dhe krimi. Ka shume sjellje qe sot vlersohen ne shume shoqeri si krim, kur ne shoqerin tradicionale nuk jane vlersua si te tilla. Pra shume sjellje deviante qe ne shoqeri tradicionale jane shoqerua me saksione jozyrtare ne shoqerin moderne kerkohet qe te ndershkohet kerkohet qe te ndershkohet me saksione zyrare. Kultura dhe shoqeria kultura është në të njëjtën kohëkarakteristikë e rëndësishme e njerëzisë, por njëherazi edhe vlerëgjithënjërzore.Në jetën e përditshme termi kulturë përdoret për të treguar një nivel të lartëkrijimtarie, një përparim në një fushë të caktuar, njohje të gjuhëve të huaja,mënyrë të veshmbathjes, mënyrën të të ushqyerit ejt. Kultura qëndrron në një lidhshmëri shumë të ngushtë me gjuhën. Ata ndikojnë nëmënyrë të ndërsjelltë në zhvillimin e njëra tjetrës.Gjuha është një sistem I simboleve që e mundësonë komunikimin ndërmjetnjerësve. Ky sistem simbolesh paraqitet në formë të fjalëve të folura dhe atyretë shkruara.Aftësia e njeriut për të krijuar zëra të artikuluar të cilët më pas do të formësohensi gjuhë të veqanta, është njëra nga veqoritë specifike të llojit njerëzorë qëllogaritet në të ashtuquajturat universalitete kulturore.Ndonëse gjuha nuk është I vetmi mjet komunikimi I njerëzve, patjetër të thuhet segjuha është mjeti më preciz dhe më I kuptueshëm për pjestarët e një grupi tëcaktuar shoqërorë.
Sociologjia eshte nje shkence sociale. Se bashku me ekonomin, plitiken, antripologjin perberjet e fushave te shkences sociale. Ndryshe nga shkenca tjera sociale ajoka specifikat e saj ne studimin e shoqerise. Ajo interesohet ne veprimet faktoreve te ndryshem social me zhvillimin e shoqerise te vecante dhe te shoqerise se sotme ne pergjithesi ne hapesira kohore te caketuara.Themelusi I pare dhe ai qe perdori per here te pareemrin sociologji ka qene Agusti Konti: Si e mendonte shkencen sociale Konti? Pra edhe sociologjia te nxierrte perfundimin per shoqerin ashtu sic nxirrnin dhe shkencat e natyres, per trupat dhe fenomente natyrore. Pra sipas Kontit sociologjia duhet te studioje njerze ashtu si fizikaqe studion trupat e ndryshme fizik. Zhvillimi I teorise sociologjise? Perpara lindjese se shkences se sociologjise me shpjegimin e shkaqeve te sjelljes njerzore eshte marre Feja me pasfilozofia, historia, antripologjia, etnologjia etj. Por me lindjen e sociologjise, rreth 2 shekuj me perpara zhvillimi I shoqerise filluan te shpjegohen ndryshe. Studiusit e pare te sociologjise evidentonin te gjitha faktoret social dhe rolin e tyre ne zhvillimin e shoqersie. Teorite te ndryshme dhe te zhvillimit. Ne historin e mendimit sociologjik jane jane perpunuar disa teori te cilat perpiqen te shpjegoin faktoret te ndryshem qe kakushtezuar zhvillimin e shoqerise. Edhe sociologet do te ndahen ne dy grupe: te ashtuquajtur evolocionalista social, dhe te tjeret qe mbeshteten konkluzionin e tyre mbi bazat e matrealimit histori, fillimisht nje drejtim I perpunuarnga Marksi dhe me pase I perpunuar nga teoricienta te tjere. Mendimtaret evolicionalist argumentoin se diferenca dhe nderlikimi ne rritjes I shoqerise mund te krahasohen me procesin qe perfshin ne zhvillimin biologjik te specieve.Familja dhe shoqeria. Ne mendimin sociologjik I familjes eshte konsideruar si qeliza baze e shoqerise. Megjithse shoqeria e familja kane nje pamvarsi reale, ne nje kuptim mund te themi se si eshte shoqeria eshte edhe familja dhe si eshte familja eshte dhe shoqeria. Sociologet mendojne qe ne shoqerin e soteme perendimore, familja qendron ne nivel me te larte te zhvillimit te saj. Pra familja dhe shoqeria ushqejne njera tjetren, dhe percaktoin shum zhvillimin tek njera tjetra. Koncepti I families eshte mjaft I gjer e I nderlikuar. Ai dallohet nga instuticionet e tjera te shoqerise sepse ka nje strukrure te vecante dhe kryen funksione shume specifike. Ne funksionin me te rensesishem te saj jane: ai I riprodhimit te popullsise, funksioni ekonomi dhe funksioni socializim te individit ne perputhje me normat e shoqerise. Raportet gjinore. Ne sociologji kur perdorim konceptin gjini, kuptojme: ndryshimet fizike, psikologjike, kulturore, ne mese te meshkujene dhe te femrave. Kurse koncepti I seksit shperhet njeherazi si ndryshimet fizike dhe biologjike, per edhe akti seksual. Faktoret qe kane kushtezuar dallimin burre-grua. - Ka disa mendime se prirjet e ndryshme midis meshkujve dhe femrave jane te bazuar biologjikisht. Keshtu se pohohet se agrasiviteti I burrave, I domosdoshem per te krye shume, qe nuk munden ti kryen grat, eshte ne natyren biologjike te burrave. Pra agresiviteti nuk mund te sociolozohet, tek nje individ, nese tek ai mungon baza biologjike. - Por me shume mbrohet idea se burri dhe gruja, dallimet mes tyre, jane beri si rrjedhoi e sociolozimit te ndryshem, qe shoqeria I ka bere meshkujve dhe femrave.
Teorit me kryesore ne sociologji, per perkatesimin gjinore dhe seksualitetin. Teoria me e rendesishme eshte ajo e Zigmond Frojdit. Sipas tij te mesuarit endryshimit te perkatesise gjinore tek femijet dhe te rriturit bazohet ne ekziztencen ose jo te organit gjenetal te mashkullit. Frojdi mendonte se nuk jane vetem dallimet anatomike ato qe kane rendesi ne percaktimin mashkullit apo femres, sepse ndryshimet ne organet gjenetale jane simbolike, sepse do te jene edhe faktor te tjere qe do re percaktoin perkatesin gjinore. Seksualiteti dhe sjellja seksuale Sociologet e kane vlersuar shume sjelljen seksuale te njeriut dhe mbeshteten iden se ajo nuk sundohet kryesishte nga ndikimet biologjike, por mendojne, se ndryshe nga kafshet, ragimet tona seksuale nuk jane te dhena gjenetikisht, por jane pothuajse te gjitha te mesuara.
Puna dhe jeta ekonomike
Permbajtja e punes ne shoqeri….?
Puna mund te perkufizohet si permbushje e detyrave, harxhim dhe perpjekje mendore dhe fizike, qe kane per qellim prodhimin e te mirave materiale dhe sherbimeve, qe plotesoin nevoiat e njeriut dhe te shoqerise ne tersi. Puna dhe shoqeria jane te lidhura ngusht me njera tjetren dhe ndikoin reciprokisht tek njera tjetra, pra mund te themi se si eshte puna, se si prodhohet, ashtu eshte edhe shoqeria. Nese ne shoqerite e para kane qene primitive, krahas tjerave ka ndikuar edhe niveli I punes ne ato shoqeri: Puna ne keto shoqeri ka qene e thjeshte, eshte punuar me vegla shume primitive, prodhimi ka qene shume I ulet, ndarja e punese ka qene shume e vogel, tregu nuk ka ekzistuar etj…
Zenia ne pune. Aktualisht nga shume sociolog konkludohet, se ekziston nje mosperputhje ne mes te drejtes se njerzeve per pune dhe mundesise se njerzeve per ti zene te gjithe me pune. Por studime tregoin se papunsia vazhdon qe te jete shumee larte ne te gjithe shoqerite, madie edhe ne vende me te zhvilluara. Argumentohet se kjo rritje vazhdon qe te jete e larte per disa arsye: vazhdimi I transformimit te kapitaleve nga vende te zhvilluara ne vende te pazhviluara, e sila po ndikon, sidomos ne vende te zhvilluara. Rritja e konkurrences nderkombetare, qe perfshin te gjitha vendet. Futja e teknologjive te reja ne prodhim, po ndikon dukshem me uljen e numerit te puntoreve. Konforminteti dhe shmangja. vecant, sepse njerzit ne cdo shoqeri, futen ne marrdhenie me njeri tjetrin sipas disa modeleve te caktuara, sipas rregullave dhe normave kulturore te shoqerise ne te cilen ato jetoine, sipa ligjeve dhe rreguloreve qe ka percaktuar shteti I tyre. Por jo te gjith njerzit ne cdo shoqeri, gjate veprimtarise se tyre I zbatojne rregullat e mesiprme qe ka percaktuar shoqeria apo shteti, ato I shkeli me dashje ose padashje. Ne keto raste kemi shmangjem ose deviancen. Shmangja mund te percaktohet si konformizim ndaj nje norme te caketuar ose nje tersie normash te cilat jane te pranura nga nje numer I madh njerezish te nje komuniteti ose shoqerie.
Saksionet dhe natyra e tyre. Kemi saksione pozitive dhe negative : a- Saksionet jane pozitive atehere kur ofrojme shperblim per konformitetit ndaj tyre. b- Saksionet negative kur ofrojme ndeshkim per sjelljen qe nuk jane komforme. Pra saksionet perngjajne me stimujt, te cilit ndikojne fuqishem qe njerzit dhe grupet e ndryshme shoqerore te nxisin per te zbardhur rregullat e shoqerise dhe ligjet e shtetit, por njeherazi te ndershkoin te gjithe te tjeret te cilet nuk I zbatoin ato. Permbajtja e mobilitetit social. Kur flasim per mobilitetin social sociologet dallojne dy lloj mobilitetesh, vertikal dhe horizontal: a- Mobiliteti horizontal ka te bej me levizjen e individeve ne nje plan gjeografik P. ne shoqerin individe nga nje lagje banimi e zakonshmemund te kalojme ne nje lagje qe jetojne pergjithesisht te pasurt, ose mund te ndodhe e kunderta. Ligji dhe krimi. Ka shume sjellje qe sot vlersohen ne shume shoqeri si krim, kur ne shoqerin tradicionale nuk jane vlersua si te tilla. Pra shume sjellje deviante qe ne shoqeri tradicionale jane shoqerua me saksione jozyrtare ne shoqerin moderne kerkohet qe te ndershkohet kerkohet qe te ndershkohet me saksione zyrare. Kultura dhe shoqeria kultura është në të njëjtën kohëkarakteristikë e rëndësishme e njerëzisë, por njëherazi edhe vlerëgjithënjërzore.Në jetën e përditshme termi kulturë përdoret për të treguar një nivel të lartëkrijimtarie, një përparim në një fushë të caktuar, njohje të gjuhëve të huaja,mënyrë të veshmbathjes, mënyrën të të ushqyerit ejt. Kultura qëndrron në një lidhshmëri shumë të ngushtë me gjuhën. Ata ndikojnë nëmënyrë të ndërsjelltë në zhvillimin e njëra tjetrës.Gjuha është një sistem I simboleve që e mundësonë komunikimin ndërmjetnjerësve. Ky sistem simbolesh paraqitet në formë të fjalëve të folura dhe atyretë shkruara.Aftësia e njeriut për të krijuar zëra të artikuluar të cilët më pas do të formësohensi gjuhë të veqanta, është njëra nga veqoritë specifike të llojit njerëzorë qëllogaritet në të ashtuquajturat universalitete kulturore.Ndonëse gjuha nuk është I vetmi mjet komunikimi I njerëzve, patjetër të thuhet segjuha është mjeti më preciz dhe më I kuptueshëm për pjestarët e një grupi tëcaktuar shoqërorë.
