Ketu mund te prezantoni qytetin e lindjes ose rrenjeve te tua nga i keni..
Po filloj une e para te flas me krenari per rrenjet e mia per qytetin e Kukesit..
Jam lindur e rritur ne Tirane por kur vjen fjala per Kukesin ndjej nje dashuri te jashtezakonshme..
Historiku i Qytetit
Kukësi është qytet në Shqipërinë verilindore, i shtrire ne koordinatat 42.09°V, 20.43°L. Para vitit 1925, fshati Kukes banohej kryesisht nga banore vendas, aktiviteti kryesor i te cileve ishte bujqesia dhe blegtoria e cila zhvillohej ne tedy anet e lumenjve Drin i Zi dhe Drin i Bardhe.
Pas vitit 1925, Mbretëria Shqiptare i kushtoi një rëndësi të vecantë këtij fshati duke i dhënë statusin e një qyteti gjë që u be shkak që ai të popullohet me banorë të ardhur nga Shkodra,Prizreni,Gjakova dhe Gora. Ardhja e tyre shënon dhe futjen në jetën e këtij qyteti të aktiviteteve tregëtare dhe prodhuese. Janë këta banorë të rinj që i japin Kukësit një pamje të re përmes ndërtimit të shtëpive të reja dhe moderne dhe krijimit të një fryme të re qytetare përmes aktiviteteve sportive dhe kulturore
Falë tyre, Kukësi nis të bëhet i njohur si një nyje lidhëse dhe me rëndësi për të dy anët e kufirit. Në ato vite nisën aktivitetin zeje të tilla si: kafet dhe restorantet, tregëtia me shumicë dhe pakicë, prodhimet e ëmbëlsirave, fotografia, mjetet moderne te transportit (biçikletat, veturat, kamionat dhe autobuzët) ngjyrosja dhe perpunimi i leshit etj. Ardhja e sistemit komunist shkaktoi dhe shkatërrimin total të kësaj përvoje, grabitjen dhe sekuestrimin e pronave dhe të pronarëve, shpronësimin e banesave dhe objekteve tregëtare, nëpërkëmbjen e të drejtave dhe të lirive elementare të njeriut, degradimin e plotë të elementëve kapitalistë etj. Kukësi gjatë regjimit komunist ishte një qendër industriale në Shqipëri. Deri në vitet ’90, Kukësi kishte një industri të nxjerrjes dhe shkrirjes së bakrit, nxjerrjes dhe koncentrimit të mineralit të kromit, nxjerrjes së mineralit të kuarcit, prodhimit të materialeve të ndërtimit etj.
Kukësi ishte një vend i njohur dhe me traditë në rritjen dhe mbarështrimin e deleve. Cilësia e mishit dhe e leshit të deleve lumjane ishin të njohura në të gjithë Ballkanin. Regjimi komunist dhe vëçanërisht fushata antiekonomike e tufëzimit të bagëtive, bëri që numri i krerëve të vijë vazhdimisht në rënje dhe kjo veç kësaj çoi në ftohjen e dëshirës së blegtorit për të rritur e mbarështruar bagëti.Kukësi ishte gjithashtu një qëndër e njohur e transportit. Krahas llojeve të tjera të transportit, aty ishte i zhvilluar dhe transporti ujor, permes liqenit artificial të Fierzës, i cili bënte të mundur transportin e mallrave dhe të udhëtarëve. Një pjesë e konsiderueshme e banorëve të qytetit dhe të fshatrave punonin në zonën nxjerrëse dhe përpunuese të kromit në Kalimash, në minierën e nxjerrjes së bakrit në Gjegjan etj.
Transformimet e domosdoshme ekonomike drejt tregut të lirë pas viteve ’90 bën që pjesa më e madhe e industrisë së lartpërmëndur të falimentojë tërësisht, sepse ajo industri ishte ngritur për të funksionuar në kushtet e një ekonomie të centralizuar dhe të planifikuar.
Një rol shkatërrimtar për ekonominë e Kukësit dhe në acarimin e mëtejshëm të problemeve sociale, ka luajtur ekzistenca e kufirit me Kosovën, që nga viti 1948 e më tej pas viteve 90′ dhe veçanërisht embargoja e komunitetit ndërkombëtar ndaj ish-Jugosllavisë, gjatë konflikteve etnike pas shpërbërjes së saj. Shkak i tyre, sot një pjesë e industrisë që mund të ringjallej, mbeti e bllokuar, duke çuar në rrënimin total të objekteve industriale, falimentimin e bizneseve të vogla dhe në një shkallë shumë të lartë të papunësisë. Sot ekonomia e qytetit të Kukësit është e mbizotëruar nga biznesi individual apo ai familjar dhe kryesisht është e bazuar tek tregëtia e vogël. Degët zotëruese të ekonomisë ndër të tjera janë: transporti dhe shërbimet.
Kukësi zotëron dhe një aeroport të përmasave ndërkombëtare (përfunduar së ndërtuari në fund të vitit 2004), mirëpo për dhënje me koncension të aeroportit “Nënë Tereza” të Rinasit, ai sot nuk funksionon. Gjithsesi, ndertimi i autostrades Durres-Kukes duket se i ka dhene fryme zhvillimi qytetit. Jo vetem qe ka bere nje lidhje shume me te lehte me shtetin fqinj Kosoven, por dhe brenda vendit. Koha e reduktuar per te levizur ne nje qytet fqinj, dhe lehtesia ka bere qe jo vetem te marre nje zhvillim te hovshem, por te shihen dhe mundesi te reja turizmi brenda qytetit.
Popullsia e Qarkut te Kukesit eshte pasuria me e madhe e Qarkut. Ne qark, ekziston afersisht nje numer i barabarte mes burrave dhe grave; ky raport eshte i njejte edhe per rrethet. Popullsia eshte me se shumti rurale ku 75.5% e saj jeton ne zonat rurale. Pjesa e mbetur prej 24.5% jeton ne zona urbane, me popullsine me te madhe urbane ne qytetin e Kukesit. Rrethi me popullsine me te madhe eshte Kukesi, ku perfshihet me shume se gjysma e popullsise totale te te gjithe Qarkut. Rrethi i Hasit ka popullsine me te vogel, ku perfshihet vetem 17.7% e totalit te Qarkut. Ndersa vetem rrethi i Kukesit ka nje popullsi prej 63.786 banore.
Traditat tona jane nga me te shumtat.
Traditat kuksiane ne rast dasme dhe morte !
Ne fillim djali qe ka vendosur te fejohet zgjedh vajzen qe do per grua, dhe sic e do tradita kuksiane familjare te djalit shkojne te kerkojne vajzen. Ne rast miratimi, krushqit, pra prinderit e vajzes i japin nje cope te qendisur ose “marhame” e quajtur nga kuksianet, familjareve te te djalit. Pastaj ne nje takim tjeter cifit nderron unazat, dhe se bashku me familjaret caktojne diten e dasmes.
Gjate dasmes, kur krushqit shkojne te marrin nusen, vetem nje pjese e dasmoreve hyjne brenda ne shtepine e nuses, pjesa tjeter bejne aheng jashte. Jane dajat dhe axhallaret ato qe luajne muhabetin me krushqite, pasi dhendrit nuk i lejohet te flase, te beje ze. Pasi merret nusja , para portes se shtepise se dhenderrit i hidhet uje te kembet qe te hiqet syri i keq, ose magjia, pastaj ne preher i ulin nje djale te vogel, me qellim qe ne te ardhmen te beje djale, lyen me mjalte parmaket e shtepise, hy me kemben e djathte, qe shtepise ti ece mbare dhe embel. Te tjeret i hedhin karamele dhe oriz.
Pergjithesisht dasma nis te enjten, dite kur dergohen rrobat tek nusja, dhe shtrohet nje dreke me gjithe te mirat. Te enjten shkojne komshinjte qe ta urojne, ndersa te shtunen bejne lojra tradicionale, sic eshte ajo me filxhan. Ato qe fitojne , ngrihen ne kembe dhe kendojne dhe me humaor e batuta ngacmohet pala e humbur.
Per nusen jane vajzat e fshatit ato qe e kendojne, dhe varesisht nga sjellja e nuses shahet ose lavderohet nepermjet kengeve.
Tashme vjen nata e pare e ciftit. Dhenderri futet me te gjuajtura ne kurriz nga shoket e tij ne dhome. Biseda e ciftit ne dhome ne fillim vazhdon ashtu si jane keshilluar nga te tjeret.
Po filloj une e para te flas me krenari per rrenjet e mia per qytetin e Kukesit..
Jam lindur e rritur ne Tirane por kur vjen fjala per Kukesin ndjej nje dashuri te jashtezakonshme..
Historiku i Qytetit
Kukësi është qytet në Shqipërinë verilindore, i shtrire ne koordinatat 42.09°V, 20.43°L. Para vitit 1925, fshati Kukes banohej kryesisht nga banore vendas, aktiviteti kryesor i te cileve ishte bujqesia dhe blegtoria e cila zhvillohej ne tedy anet e lumenjve Drin i Zi dhe Drin i Bardhe.
Pas vitit 1925, Mbretëria Shqiptare i kushtoi një rëndësi të vecantë këtij fshati duke i dhënë statusin e një qyteti gjë që u be shkak që ai të popullohet me banorë të ardhur nga Shkodra,Prizreni,Gjakova dhe Gora. Ardhja e tyre shënon dhe futjen në jetën e këtij qyteti të aktiviteteve tregëtare dhe prodhuese. Janë këta banorë të rinj që i japin Kukësit një pamje të re përmes ndërtimit të shtëpive të reja dhe moderne dhe krijimit të një fryme të re qytetare përmes aktiviteteve sportive dhe kulturoreFalë tyre, Kukësi nis të bëhet i njohur si një nyje lidhëse dhe me rëndësi për të dy anët e kufirit. Në ato vite nisën aktivitetin zeje të tilla si: kafet dhe restorantet, tregëtia me shumicë dhe pakicë, prodhimet e ëmbëlsirave, fotografia, mjetet moderne te transportit (biçikletat, veturat, kamionat dhe autobuzët) ngjyrosja dhe perpunimi i leshit etj. Ardhja e sistemit komunist shkaktoi dhe shkatërrimin total të kësaj përvoje, grabitjen dhe sekuestrimin e pronave dhe të pronarëve, shpronësimin e banesave dhe objekteve tregëtare, nëpërkëmbjen e të drejtave dhe të lirive elementare të njeriut, degradimin e plotë të elementëve kapitalistë etj. Kukësi gjatë regjimit komunist ishte një qendër industriale në Shqipëri. Deri në vitet ’90, Kukësi kishte një industri të nxjerrjes dhe shkrirjes së bakrit, nxjerrjes dhe koncentrimit të mineralit të kromit, nxjerrjes së mineralit të kuarcit, prodhimit të materialeve të ndërtimit etj.
Kukësi ishte një vend i njohur dhe me traditë në rritjen dhe mbarështrimin e deleve. Cilësia e mishit dhe e leshit të deleve lumjane ishin të njohura në të gjithë Ballkanin. Regjimi komunist dhe vëçanërisht fushata antiekonomike e tufëzimit të bagëtive, bëri që numri i krerëve të vijë vazhdimisht në rënje dhe kjo veç kësaj çoi në ftohjen e dëshirës së blegtorit për të rritur e mbarështruar bagëti.Kukësi ishte gjithashtu një qëndër e njohur e transportit. Krahas llojeve të tjera të transportit, aty ishte i zhvilluar dhe transporti ujor, permes liqenit artificial të Fierzës, i cili bënte të mundur transportin e mallrave dhe të udhëtarëve. Një pjesë e konsiderueshme e banorëve të qytetit dhe të fshatrave punonin në zonën nxjerrëse dhe përpunuese të kromit në Kalimash, në minierën e nxjerrjes së bakrit në Gjegjan etj.
Transformimet e domosdoshme ekonomike drejt tregut të lirë pas viteve ’90 bën që pjesa më e madhe e industrisë së lartpërmëndur të falimentojë tërësisht, sepse ajo industri ishte ngritur për të funksionuar në kushtet e një ekonomie të centralizuar dhe të planifikuar.
Një rol shkatërrimtar për ekonominë e Kukësit dhe në acarimin e mëtejshëm të problemeve sociale, ka luajtur ekzistenca e kufirit me Kosovën, që nga viti 1948 e më tej pas viteve 90′ dhe veçanërisht embargoja e komunitetit ndërkombëtar ndaj ish-Jugosllavisë, gjatë konflikteve etnike pas shpërbërjes së saj. Shkak i tyre, sot një pjesë e industrisë që mund të ringjallej, mbeti e bllokuar, duke çuar në rrënimin total të objekteve industriale, falimentimin e bizneseve të vogla dhe në një shkallë shumë të lartë të papunësisë. Sot ekonomia e qytetit të Kukësit është e mbizotëruar nga biznesi individual apo ai familjar dhe kryesisht është e bazuar tek tregëtia e vogël. Degët zotëruese të ekonomisë ndër të tjera janë: transporti dhe shërbimet.
Kukësi zotëron dhe një aeroport të përmasave ndërkombëtare (përfunduar së ndërtuari në fund të vitit 2004), mirëpo për dhënje me koncension të aeroportit “Nënë Tereza” të Rinasit, ai sot nuk funksionon. Gjithsesi, ndertimi i autostrades Durres-Kukes duket se i ka dhene fryme zhvillimi qytetit. Jo vetem qe ka bere nje lidhje shume me te lehte me shtetin fqinj Kosoven, por dhe brenda vendit. Koha e reduktuar per te levizur ne nje qytet fqinj, dhe lehtesia ka bere qe jo vetem te marre nje zhvillim te hovshem, por te shihen dhe mundesi te reja turizmi brenda qytetit.
Popullsia e Qarkut te Kukesit eshte pasuria me e madhe e Qarkut. Ne qark, ekziston afersisht nje numer i barabarte mes burrave dhe grave; ky raport eshte i njejte edhe per rrethet. Popullsia eshte me se shumti rurale ku 75.5% e saj jeton ne zonat rurale. Pjesa e mbetur prej 24.5% jeton ne zona urbane, me popullsine me te madhe urbane ne qytetin e Kukesit. Rrethi me popullsine me te madhe eshte Kukesi, ku perfshihet me shume se gjysma e popullsise totale te te gjithe Qarkut. Rrethi i Hasit ka popullsine me te vogel, ku perfshihet vetem 17.7% e totalit te Qarkut. Ndersa vetem rrethi i Kukesit ka nje popullsi prej 63.786 banore.
Traditat tona jane nga me te shumtat.
Traditat kuksiane ne rast dasme dhe morte !
- Fejesat dhe dasmat
Ne fillim djali qe ka vendosur te fejohet zgjedh vajzen qe do per grua, dhe sic e do tradita kuksiane familjare te djalit shkojne te kerkojne vajzen. Ne rast miratimi, krushqit, pra prinderit e vajzes i japin nje cope te qendisur ose “marhame” e quajtur nga kuksianet, familjareve te te djalit. Pastaj ne nje takim tjeter cifit nderron unazat, dhe se bashku me familjaret caktojne diten e dasmes.
Gjate dasmes, kur krushqit shkojne te marrin nusen, vetem nje pjese e dasmoreve hyjne brenda ne shtepine e nuses, pjesa tjeter bejne aheng jashte. Jane dajat dhe axhallaret ato qe luajne muhabetin me krushqite, pasi dhendrit nuk i lejohet te flase, te beje ze. Pasi merret nusja , para portes se shtepise se dhenderrit i hidhet uje te kembet qe te hiqet syri i keq, ose magjia, pastaj ne preher i ulin nje djale te vogel, me qellim qe ne te ardhmen te beje djale, lyen me mjalte parmaket e shtepise, hy me kemben e djathte, qe shtepise ti ece mbare dhe embel. Te tjeret i hedhin karamele dhe oriz.
Pergjithesisht dasma nis te enjten, dite kur dergohen rrobat tek nusja, dhe shtrohet nje dreke me gjithe te mirat. Te enjten shkojne komshinjte qe ta urojne, ndersa te shtunen bejne lojra tradicionale, sic eshte ajo me filxhan. Ato qe fitojne , ngrihen ne kembe dhe kendojne dhe me humaor e batuta ngacmohet pala e humbur.
Per nusen jane vajzat e fshatit ato qe e kendojne, dhe varesisht nga sjellja e nuses shahet ose lavderohet nepermjet kengeve.
Tashme vjen nata e pare e ciftit. Dhenderri futet me te gjuajtura ne kurriz nga shoket e tij ne dhome. Biseda e ciftit ne dhome ne fillim vazhdon ashtu si jane keshilluar nga te tjeret.
- Rastet Mortore
